თანამედროვე საინფორმაციო ომების კონტექსტში, დეზინფორმაცია მნიშვნელოვან ინსტრუმენტად იქცა საზოგადოებრივი აზრის მანიპულაციისთვის. მისი მიზანია, შეცვალოს მოსახლეობის მსოფლმხედველობა, გააძლიეროს უნდობლობა დასავლური ინსტიტუტების მიმართ და გაამყაროს კრემლისთვის ხელსაყრელი ნარატივები. საქართველოში, სადაც რუსული პროპაგანდა მრავალმხრივ არის გამყარებული, ერთ-ერთი მთავარი როლის შემსრულებელი, რომელიც ამ ნარატივების გავრცელებას უწყობს ხელს, პარტია “ქართული ოცნება“ და მასთან აფილირებული ტროლ-ბოტების ქსელია.
მოქალაქის რუსული დეზინფორმაციის გავლენის ქვეშ მოქცევა რამდენიმე ეტაპს მოიცავს:
ინფორმაციული სივრცის მომზადება – რუსეთის პროპაგანდისტული მანქანა წლების განმავლობაში აყალიბებს ნარატივებს, რომლებიც კრიტიკას უყენებენ დასავლეთს და წარმოაჩენენ რუსეთს, როგორც ერთადერთ სანდო პარტნიორს. ეს მესიჯები ვრცელდება როგორც პირდაპირი პროპაგანდისტული მედიის (Sputnik, RT), ასევე ადგილობრივი პრორუსული მედიისა და პოლიტიკოსების საშუალებით.
დეზინფორმაციის გაშვება და ტესტირება – დეზინფორმაციული კამპანიები ხშირად იწყება სოციალური ქსელების გავლით, სადაც სპეციალურად შექმნილი ტროლ-ბოტები ავრცელებენ კონკრეტულ ნარატივებს. ეს შეიძლება იყოს ცრუ ინფორმაცია დასავლეთის შესახებ, შეთქმულების თეორიები, ან შიში, რომ დასავლეთი საქართველოს ეროვნულ ინტერესებს უპირისპირდება.
ინფორმაციის გაძლიერება და ლეგიტიმაცია – შემდეგი ნაბიჯი დეზინფორმაციის გაძლიერებაა ხელისუფლების წარმომადგენლების მიერ. “ქართული ოცნების“ ლიდერები ხშირად იყენებენ ისეთ რიტორიკას, რომელიც პირდაპირ ეხმიანება რუსული პროპაგანდის მესიჯებს, მაგალითად, “ევროპა ლგბტ პროპაგანდას გვახვევს თავს“, „დასავლეთი ცდილობს საქართველოს ომში ჩათრევას“ და სხვა მსგავსი თეზისები.
საზოგადოებაში ნდობის ჩამოყალიბება – მოქალაქეებისთვის ეს ინფორმაცია უკვე არა მხოლოდ უცნობი ტროლ-ბოტების მიერ გავრცელებული კონსპირაციის თეორიაა, არამედ – ლეგიტიმური პოლიტიკოსების მიერ გაჟღერებული გზავნილი. მედია, რომელიც მმართველი პარტიის გავლენის ქვეშ იმყოფება, აძლიერებს ამ ნარატივებს, რის შედეგადაც ის უფრო სანდოდ აღიქმება.
მოქალაქის მენტალური გარდაქმნა – დროთა განმავლობაში, მოქალაქე, რომელიც მუდმივად ექვემდებარება მსგავსი გზავნილების გავლენას, იწყებს მათ აღქმას, როგორც რეალობას. ამ პროცესში მენტალური ბარიერები ქრება და დეზინფორმაცია ჩამოყალიბდება, როგორც მისი მსოფლმხედველობის ნაწილი.
ტროლ-ბოტების როლი აზრის ფორმირებაში
ტროლ-ბოტების ქსელი ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი მექანიზმია, რომლითაც „ქართული ოცნება“ საზოგადოებრივ აზრზე ზემოქმედებას ახდენს. ისინი სხვადასხვა პლატფორმებზე ქმნიან ფეიკ-ექაუნთებს, რომელთა მიზანია, მოახდინონ როგორც ცრუ ინფორმაციის გავრცელება, ასევე ოპოზიციურად განწყობილი ადამიანების დისკრედიტაცია. ტროლ-ბოტების აქტიურობა განსაკუთრებით შესამჩნევია საარჩევნო პერიოდში, როდესაც ისინი მასობრივად ესხმიან თავს ოპოზიციურ ფიგურებს, ჟურნალისტებს და სამოქალაქო აქტივისტებს.
რა ეტაპებს გადის ადამიანის ტვინი ამ პროცესში?
ადამიანის ტვინის მიერ სიცრუის მიღებისა და დაჯერების პროცესის შესახებ მრავალი კვლევა არსებობს. ფსიქოლოგიური და ნეირომეცნიერების დარგებში ჩატარებული კვლევები აჩვენებს, რომ განმეორებითი ექსპოზიცია, ავტორიტეტული წყაროების გავლენა და სოციალური გარემო მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ დეზინფორმაციის მიღებაში.
მაგალითად, 2015 წელს ჩატარებულმა კვლევამ აჩვენა, რომ განმეორებითი ექსპოზიცია ზრდის ინფორმაციის სანდოობის აღქმას, მაშინაც კი, როდესაც ადამიანმა იცის, რომ ინფორმაცია მცდარია. ასევე, 2017 წელს ჩატარებულმა კვლევამ დაადგინა, რომ ავტორიტეტული წყაროებიდან მიღებული დეზინფორმაცია უფრო მეტად აღიქმება სანდოდ და იწვევს ცრუ მეხსიერების ჩამოყალიბებას.
საქართველოში რუსული დეზინფორმაციის გავლენის შესახებ ჩატარებული კვლევები აჩვენებს, რომ პროპაგანდისტული ნარატივები ხშირად ემთხვევა საზოგადოების გარკვეული ნაწილის წინასწარ არსებულ შეხედულებებს, რაც ამარტივებს დეზინფორმაციის მიღებას. ასევე, ტროლ-ბოტების აქტიურობა სოციალურ ქსელებში ხელს უწყობს ცრუ ინფორმაციის გავრცელებას და საზოგადოების პოლარიზაციას.
ადამიანის ტვინი სიცრუის დაჯერებამდე რამდენიმე ფსიქოლოგიურ და ნეიროკოგნიტურ ეტაპს გადის. ეს პროცესი განსაკუთრებით სწრაფად ვითარდება, როდესაც ადამიანი განიცდის მუდმივ ზემოქმედებას დეზინფორმაციისგან.
ძირითადი ეტაპები:
ექსპოზიცია (გაცნობის ეტაპი) – პირველად, როდესაც ადამიანი ხვდება გარკვეულ დეზინფორმაციას, ის შესაძლოა სკეპტიკურად შეხვდეს, მაგრამ ინფორმაცია უკვე ჩნდება მის ცნობიერებაში.
გაცნობის ეფექტი (Familiarity Effect) – როდესაც ადამიანი რამდენჯერმე ხედავს ერთსა და იმავე ინფორმაციას, მისი ტვინი იწყებს მის უფრო სანდოდ აღქმას, რადგან ნაცნობობა ქმნის ნდობის ილუზიას.
კონტექსტუალური გაძლიერება – თუ დეზინფორმაციას ავრცელებენ ავტორიტეტული პირები (პოლიტიკოსები, მედია, ტროლ-ბოტები), ადამიანი უფრო მეტად ენდობა მას, რადგან სოციალური დადასტურება მისთვის სანდოობის მთავარი კრიტერიუმია.
კოგნიტიური დისონანსის შემცირება – თუ დეზინფორმაცია ემთხვევა პიროვნების არსებულ შეხედულებებს, მისი ტვინი ბუნებრივად აირჩევს ამ ინფორმაციის მიღებას და ეცდება ეჭვების გაქრობას.
სოციალური გარემოს გავლენა – თუ გარემო (ოჯახი, მეგობრები, მედია) მუდმივად იმეორებს ამ ნარატივს, ადამიანი ნაკლებად შეეცდება მისი სისწორის გადამოწმებას და უფრო ადვილად მიიღებს როგორც ჭეშმარიტებას.
მხარდამჭერი მეხსიერება – დროთა განმავლობაში, ინფორმაცია ილექება ადამიანის გონებაში ისე, რომ მას შეიძლება ეჩვენოს, თითქოს ეს “ყოველთვის ასე იყო” და ეჭვი აღარ ეპარება მის სისწორეში.
ამ ეტაპების გავლით, ადამიანის ტვინი ნელ-ნელა იღებს სიცრუეს, რაც საბოლოოდ განსაზღვრავს მის დამოკიდებულებებს და ქცევას.
რუსული დეზინფორმაციის გავლენა საქართველოში არ არის მხოლოდ გარე ძალების მიერ მართული პროცესი, არამედ მას ხელს უწყობს ადგილობრივი პოლიტიკური ძალები, რომლებიც საკუთარ ინტერესებში იყენებენ ამ ნარატივებს. ამ მექანიზმების იდენტიფიცირება და მათ წინააღმდეგ ბრძოლა ქვეყნის დემოკრატიული განვითარების მნიშვნელოვანი გამოწვევაა, რომლის გასანეიტრალებლადაც აუცილებელია მედია განათლების გაძლიერება და კრიტიკული აზროვნების განვითარება, რათა მოქალაქეებმა შეძლონ ინფორმაციის სანდოობის შეფასება და დეზინფორმაციის გავლენისგან დაცვა.
სტატია მომზადებულია შვედურ ორგანიზაციასთან (Civil Rights Defenders) პარტნიორობის ფარგლებში. მასალაში გამოთქმული მოსაზრებები ეკუთვნის “ქართულ მედია ჯგუფს” და შესაძლოა არ ემთხვეოდეს CRD -ის ოფიციალურ პოზიციებს.
